نقش مطبوعات در نوگرایی و تجددخواهی در ایران (بررسی موردی روزنامه حبل المتین)

مطبوعات به عنوان تنها رسانه موجود در زمان قاجار در شکل گیری و گسترش جنبش تجددخواهی و تفکر نوگرایی نقش به سزایی را ایفا کرد. مطبوعات به عنوان ابزاری بودند که وظیفه نشر اخبار مشروطه، افکار و اندیشه های آزادیخواهان را در این عصر بر عهده داشتند و توانستند تا حد زیادی اذهان عمومی را با مشروطه آشنا کنند. یکی از روزنامه های موثر در جریان مشروطه که در خارج از کشور منتشر می شد حبل المتین بود در این پژوهش با هدف بررسی نقش آن بر نوگرایی و تجددخواهی تحلیل محتوا شده است. بدین منظور 50 شماره از این روزنامه به صورت نمونه گیری تصادفی سیستماتیک انتخاب شده و مورد بررسی قرار گرفته است که نتایج آن بدین شرح است: در مجموع 3372 مطلب از این روزنامه تحلیل شده است. که از این میان مطالب با موضوعات سیاسی، نظامی و حوادث بیشترین تکرار را داشته که بیشتر در سه قالب خبر، مقاله و گزارش ارائه شده است. بیشتر مطالب روزنامه حبل¬المتین اقتباسی بوده و درصد مطالب تولیدی در این روزنامه کم است. همچنین 7/56 درصد از مطالب و اخبار، این روزنامه خارجی و 3/40 درصد از مطالب و اخبار نیز داخلی بوده است. جهت گیری 5/70 درصد مطالب خنثی، 2/21 درصد با جهت¬گیری منفی، 6 درصد با جهت¬گیری مثبت بوده است. با توجه به تعداد کم مطالب با جهت¬گیری مثبت در این روزنامه نمی توان این روزنامه را وابسته به حکومت دانست بلکه منتقد حکومت بوده است. مطالب تجددخواهانه به ترتیب بیشتر در قالب مقاله، گزارش، تفسیر، بیانیه و سرمقاله بوده است و ترویج آزاد اندیشی و آزادی خواهی (5/20 درصد) و تشویق به اصلاحات و ترقی (6/17 درصد) بیش از سایر مقولات برجسته شده است. همچنین برجسته سازی مقولات تجددخواهی بیشتر با تکرار آنها و انتخاب تیتر برای این دسته از مطالب و در برخی موارد نیز با انتخاب تیترهایی جنجالی همانند "هویت وکلای این دوره"، "اوضاع وخیم آذربایجان"، "چاره بیچارگی"، "یکی از ضایعات بزرگ ایران"، "وضع سیاست کنونی ایران"، "اسباب هیجان کنونی ایران"، ... بوده است. اندازه تیترها در همه موارد با اندازه متن برابر بوده و برجسته سازی در روزنامه حبل¬المتین با استفاده از عکس و درشتی تیتر همراه نبوده است زیرا تنها 8/0 درصد مطالب همراه با عکس بوده است.